Historie der Martelaren, deel 7
Maria van Provins
[JAAR 1629.]
Deze vrouw was de dochter van Jonker Livintis van Provins, in zijn leven heer van
Straten, Rovenhuizen, enz. raadsheer van de koning van Spanje, hoogbeambte
van het land van Waes, enz. Zij was gehuwd met een zeker edelman, Nicolaas van
Pietsen genaamd, heer van Pietsen, enz. Deze vrouw was vroeger Rooms, doch
werd later, door Gods genade, verlicht met de ware zaligmakende kennis. Na het
sluiten van het twaalfjarig bestand, vertoefde zij nog enige tijd op haar heerlijkheid
ter Straten, om daar, uit kracht van het genoemde bestand, haar bezittingen te
regelen, ten gevolge waarvan zij ook nog langdurige moeilijke rechtsgedingen had
voor het hof van Mechelen. Zij onthield zich echter van alle roomse afgoderijen,
kwam niet in de Roomse kerk, ging niet biechten, woonde he t sacrament niet bij
enz., maar oefende zich integendeel zeer ijverig in het lezen van de heilige Schrift
en andere zalige handelingen.
Daar de pausgezi nde geestelijkheid dit niet kon verdragen, schreef de bisschop
van Mechelen, van 1 Februari 1628 tot 1629 bij herhaling en drong er op alle wijzen
op aan, de genoemde vrouw Maria van Provins, als zijnde een afvallige ketterse
vrouw, gevankelijk naar Gent te zenden, om haar daar te straffen, volgens het
goedvinden van de paus van Rome en de bevelschriften van de koning van Spanje.
Niettegenstaande de beambte van het geestelijke hof daarop aan de bisschop
antwoordde, dat hij had vernomen, dat genoemde vrouw van Provins toestemming
had van haar hoogheid de Regentesse, om ongemoeid op de genoemde
heerlijkheid ter Straten te mogen wonen, en dat ook deze vrouw daar nog was
wegens de regeling van haar bezittingen, die haar, uit kracht van het besluit Trefve,
to ekwamen, en zij een stokoude vrouw was van in de tachtig jaren, schreven
evenwel de bisschoppen van Gent en Mechelen aan de bedoelden beambte, en
bevalen opzettelijk deze vrouw gevankelijk naar het geestelijke hof te Gent te
brengen.
Ten gevolge daarvan werd vrouuw van Provins door de aanklager en vele
gerechtsdienaren gevankelijk van de heerlijkheid ter Straten naar Gent gevoerd, en
daar in een goed verzekerde gevangenis gezet, waar zij haar bij herhaling scherp
kwamen ondervragen over vele en onderscheiden zaken, zoals: van welke
gezindheid zij was, enwie van haar familie in Holland ook naar de kerk gingen, of zij
nooit op haar huis ter Straten enige ketters had ontvangen, en of zij met hen ook
had gegeten en gedronken, of zij nooit met de mond of binnensmonds gesproken
of gedacht had enige lasterlijke woorden tegen de Rooms katholieke kerk, de paus
van Rome, de priesters, pastoors, kloosters, kloosterlingen of enige van hun
plechtigheden; of zij geen predikanten in haar huis had laten komen, hoe zij haar
ketterse boeken had verkregen; of zij haar dienstboden ook de mis liet bijwonen; of
zij geen Geuzenpsalmen en andere liederen in haar huis zong, of zij geen vlees op
Vrijdag en andere vastendagen at; hoe zij dacht over de aflaatbrieven, en het
vagevuur, de beelden, de mis, de overblijfs elen van heilige personen of zaken,
enz. Aangaande deze en vele andere dergelijke zaken werd zij zeer scherp
ondervraagd, hetwelk wij niet alles kunnen opnoemen, aangezien wij haar
antwoorden daarop niet hebben kunnen verkrijgen.

 

Behalve de ondervraging van deze vrouw van Provins zelf, liet ook de bisschop van
Gent zeer ijverig naar haar onderzoeken ter plaatse, waar zij gewoond had. Op
haar heerlijkheid ter Straten had ook een scherpe huiszoeking plaats, waarbij alle
koffers, kisten en sloten werden opengemaakt. En, ofschoon deze vrouw zeer
streng, zonder iemand te mogen spreken, bewaakt werd, strenger dan haar adellijk
bloed en hoge onderdom wel verdragen kon, verried zij echter niemand, en
verklaarde bij haar geloof te willen blijven, al zou men daaromhaar ook levend
willen verbranden. Eindelijk na vele kwellingen en martelingen, die zij bij herhaling
van de geestelijkheid daar moest verduren, werd het vonnis door het geestelijke hof
over haar uitgesproken, wat wij hier ook willen meedelen.
 

Vonnis van het geestelijke hof te Gent tegen mejuffrouw Maria van Provins.
 

"Gezien hebbende de stukken van dit rechtsgeding, voornamelijk dat de beklaagde
het antwoord is schuldig gebleven. Gezien ook haar eigen antwoord en onderzoek
in de gevangenis van dit hof, na haar gevangenneming gedaan, waaruit ons is
gebleken, dat de beklaagde zich zover vergeten heeft, dat zij nooit in al de jaren,
die zij op de heerlijkheid ter Straten heeft doorgebracht, op zon- of heilige dagen ter
kerk is gegaan, noch jaarlijks met Pasen heeft voldaan aan de geboden van de
heilige kerk, betreffende de biecht en het avondmaal; dat ook, toen zij gevangen
genomen werd, bij haar vele Geuzenboeken zijn gevonden en onder andere vele
Geuzen Nieuwe Testamenten, een van Petrus Dathenus, met de Geuzenpsalmen;
eindelijk dat zij in deze stad geboren is van katholieke ouders, op katholieke wijze
gedoopt is, zich van haar vierentwintigste jaar af in de samenkomst van andere
ketters heeft laten vinden, welke sekte zij zo hardnekkig, aanhangt, dat zij in het
openbaar belijdt daarin te willen leven en sterven, en daarom ook weigert enig
onderricht te willen ontvangen in het katholiek geloof; overwegende dat de
katholieke kerk, die anders een goede moeder is, gewoon is hen, die in de ketterij
verhard zijn, ver van haar kudde te verjagen en die uit te roeien, opdat haar
gezonde schapen door die ziekte en dat voorbeeld van zulke lieden niet zouden
besmet worden; op alles gelet hebbende, zo is het, dat wij zeggen en verklaren, dat
de beklaagde als afvallige om redenen genoemd, gevallen is in al de bannen en
straffen, zo door de paus van Rome als door de geschriften van de koning van
Spanje jegens de Geuzen en afvalligen vastgesteld, haar daarenboven veroordelen
te verschijnen in de vergaderkamer van dit hof, en daar haar Geuzenboeken met
eigen handen in het vuur te wetpen en te verbranden, wat tot dit einde daar zal
worden gereed gemaakt; bannende haar voorts eeuwig uit het bisdom van Gent,
haar verbiedende daar meer te komen op straf van eeuwige gevangenschap en
een boete van duizend gulden tot opbouw van de toren van St. Bavo, daarenboven
veroordeelden wij haar tot een boete van vijftig ponden groten, tot voordeel van de
arme gevangenen, ter beschikking van zijn eerwaardige, de bisschop van Gent en
voorts in de kosten van dit rechtsgeding, volgens onze opgave.
Uitgesproken in Gent, den 19e Juni 1529
Ondertekend, Leemput.

 

Volgens dit vonnis sleepten zij de genoemde Vrouw voor duizend mensen in de
vergaderkamer van het, geestelijk hof van de bisschop van Gent, bonden het
psalmboek en andere hervormde boeken in haar voorschoot, en brachten haar bij
een groot vuur, dat daartoe was gereed gemaakt, schopten vervolgens die boeken
uit haar schoot, daar zij die er niet wilde uitnemen, wierpen die in het vuur, en
verbrandden die. De oude mevrouw zei daarop: Wat zal de koning David wel zeggen
dat men zijn boeken in Vlaanderen zo verbrandt? Wat een groot vuur zouden deze
heren in Holland wel maken, als zij daar eens meester waren, daar men hier zulk een
groot vuur stookt voor zo weinig boeken."
Toen de genoemde bisschoppen de aanmerkingen hoorden van het volk over deze
mishandeling, te weten, dat deze vrouw voorrechten had van haar hoogheid, en ook
krachtens het besluit van het Twaalfjarig Bestand recht had op haar bezittingen,
lieten zij brieven komen, om zogenaamd te tonen, dat dit het bedrijf van de koning
van Spanje was, en vanwege de koning in zijn raad te Brussel, op de 27sten
November 1629, waarbij de koning opzettelijk beval aan de procureur-generaal van
Vlaanderen, om de vrouw van Provins uit de gevangenis van het geestelijke hof te
halen, haar in de gevangenis op het kasteel te brengen, en haar daar te straffen
overeenkomstig de besluiten van de paus en van zijn koninklijke majesteit. Nadat zij
daar enige tijd in grote ellende was gevangen gehouden, en vele
onaangenaamheden en snoodheden had verduurd, ontving zij op de 7den
December, op aandringen van de bisschoppen van Gent en Mechelen, nog een
ander vonnis, uitgesproken in de raad van Vlaanderen, waarbij zij levenslang
gebannen werd uit alle landen van de koning van Spanje, en bevolen voor
zonsondergang de stad Gent te verlaten, het land Vlaanderen binnen drie dagen en
al de landen van de koning van Spanje binnen acht dagen, enz.
Door andere brieven echter, in de raad van zijn majesteit te Brussel, werd bevolen,
dat, niettegenstaande het genoemde vonnis, de bedoelde gevangene zou blijven
zitten tot haren dood. Volgens dit bevel werd deze vrouw zovele maanden streng
gevangen gehouden, totdat zij eindelijk door de vele kwellingen, die zwaar waren, op
haar sterfbed verklaarde wel duizend doden in de gevangenis te zijn gestorven, en
tot de grootste ellende verviel, zodat de gevangenbewaarder berichtte, dat het haar
niet mogelijk was langer te leven. De raad, die beducht was voor het volk, en voor
erger vreesde, liet toen de oude zieke vrouw op een stoel naar een boerenwagen
overbrengen, in tegenwoordigheid van duizenden mensen, en naar IJzendijke
voeren, met opzettelijk verbod op lijfstraf van ooit terug te komen in de landen van de
koning van Spanje, vanwaar zij later te Amsterdam aankwam en spoedig daar stierf.